Ticari hayatta sıkça kullanılan ve kıymetli evrak niteliÄŸine sahip bir kambiyo senedi olan çek hakkındaki düzenlemeler 5941 sayılı Çek Kanunu’nda ve Türk Ticaret Kanunu’nun 780. ile 823. maddeleri arasında mevcuttur. Karşılıksız çek keÅŸide etmenin bir suç olarak düzenlenmesinin en büyük sebebi kanun koyucunun ticari hayatta güvenliÄŸi ve çekin güvenilir bir ödeme aracı haline gelmesini saÄŸlamaya yönelik politikasıdır. Bu yazının konusu olan çekle ilgili karşılıksızdır iÅŸlemi yapılmasına sebebiyet verme ya da bir baÅŸka deyiÅŸle karşılıksız çek keÅŸide etme suçu, Çek Kanunu’nun “Ceza sorumluluÄŸu, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı” baÅŸlıklı 5. maddesinde düzenlenmiÅŸtir.
Suçun Vücut Bulması Ä°çin Gerekli Unsurlar
Çekle ilgili karşılıksızdır iÅŸlemi yapılmasına sebebiyet verme suçundan söz edilebilmesi için Çek Kanunu’nun 5. Maddesinde öngörülmüÅŸ olan birtakım unsurlar vardır. Söz konusu suçun vücut bulabilmesi için öncelikle ortada usulüne göre düzenlenmiÅŸ bir çek olmalıdır. Türk Ticaret Kanunu’nun 780. Maddesinde düzenlenmiÅŸ olan unsurları taşıyan senetler çek hükmündedir. Bu maddedeki unsurlara göre düzenlenen çekler usulüne göre düzenlenmiÅŸ olacaktır.
Çek Kanunu’nun 5. maddesi uyarınca mevzubahis suçun vücut bulabilmesi için çek, düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresinde bankaya ibraz edilmiÅŸ olmalıdır. Çekle ilgili kanunu ibraz süreleri ise Türk Ticaret Kanunu’nun 796. maddesinde düzenlenmiÅŸtir. Bu maddeye göre çekin karşılığı düzenlendiÄŸi yerde ödenecekse 10 gün, düzenlendiÄŸi yerden baÅŸka bir yerde ödenecekse 1 ay içinde ibraz edilmelidir.
Suçun adından da anlaşılabileceÄŸi üzere çekle ilgili karşılıksız iÅŸlemi yapılması da suçun gerçekleÅŸmesini saÄŸlayacak unsurlardan biridir. Karşılıksızdır iÅŸlemi, çekin muhatap bankaya ibrazı esnasında çek hesabında bulunan paranın, çek bedelini kısmen veya tamamen karşılayamadığı durumlarda ve karşılayamadığı miktarda yapılır. Çek Kanunu’nun 3. Maddesinde düzenlenmiÅŸ olan muhatap bankanın çek hamiline ödemekle yükümlü olduÄŸu bedelin çekin karşılıksız kalan kısmından çıkarılarak karşılıksızdır iÅŸlemi yapılacağını belirtmekte de fayda görüyoruz.
Söz konusu suçla alakalı olarak ilgili madde tarafından düzenlenen bir baÅŸka unsur ise çek hamilinin ÅŸikayetidir. Çek Kanunu tarafından kovuÅŸturması ÅŸikayete baÄŸlı bir suç olarak düzenlenen çekle ilgili karşılıksızdır iÅŸlemi yapılmasına sebebiyet verme suçu, öÄŸrenildikten sonra 3 ay ve her halde 1 yıl içerisinde görevli mahkeme olan icra ceza mahkemesine maÄŸdur tarafından ÅŸikayette bulunulmalıdır. Kanunda ÅŸikayetin iletileceÄŸi yetkili mahkemeler ise çekin tahsil için bankaya ibraz edildiÄŸi veya çek hesabının açıldığı banka ÅŸubesinin yer ya da hesap sahibinin yahut ÅŸikayetçinin yerleÅŸim yeri mahkemeleri olarak belirlenmiÅŸtir.
Suçun Faili Olabilecek Kimseler
Çek Kanunu’nun 5. Maddesinin 2. Fıkrasında çek bedelinin karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlü kiÅŸinin çek hesabı sahibi olduÄŸu belirtilmiÅŸtir. Yine aynı maddede çek hesabı sahibinin tüzel kiÅŸi olması halinde, bu tüzel kiÅŸinin mali iÅŸlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organının üyesi, böyle bir düzenleme yapılmadığı takdirde ise yönetim organını oluÅŸturan gerçek kiÅŸi yahut gerçek kiÅŸilerin çek bedelinin karşılığını banka hesabında bulundurmakla yükümlü kimseler olduÄŸu açıkça belirtilmiÅŸtir. Suçun iÅŸlenmesi kanun maddesinde sayılan bu kiÅŸiler suçun faili olacak, yaptırımlar da bu kiÅŸiler için uygulanacaktır.
Çek Kanunu’nun 5. Maddesinin 3. Fıkrasında ise çek hesabı sahibi gerçek kiÅŸinin çek düzenlemek üzere bir baÅŸkasını vekil veya temsilci olarak tayin edemeyeceÄŸi düzenlenmiÅŸtir. Kanundaki bu düzenlemeye raÄŸmen çek düzenlemesi için yetkili veya temsilci tayin eden gerçek kiÅŸilerin ise hukuki ve cezai sorumluÄŸun çek hesabı sahibi gerçek kiÅŸilere ait olacağı da yine aynı madde tarafından öngörülmüÅŸtür.
Suça Karşı Öngörülen Yaptırımlar
Çekle ilgili karşılıksızdır iÅŸlemi yapılmasına sebebiyet verme suçu için öngörülen yaptırımlar da Çek Kanunu’nun 5. Maddesinde düzenlenmiÅŸtir. Söz konusu suça karşı öngörülen ilk yaptırım her bir çek yaprağına karşılık 1500 güne kadar adli para cezasıdır. Ancak aynı maddede hükmedilecek adli para cezasının çekin karşılıksız kalan kısmından daha az olamayacağı da düzenlenmiÅŸtir. Adli para cezasının ödenmediÄŸi hallerde ise adli para cezası, kamuya yararlı bir iÅŸte çalıştırma kararı verilmeden doÄŸrudan hapis cezasına çevrilir.
Söz konusu madde uyarınca öngörülen bir diÄŸer yaptırım ise çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağıdır. Yargılama sırasında mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak re’sen gerçek veya tüzel kiÅŸi çek hesabı sahibi hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına hükmedilir. Bu yasak çek hesabı sahibinin tüzel kiÅŸi olması halinde çeki keÅŸide eden kiÅŸi hakkında, çekin bir sermaye ÅŸirketi adında düzenlenmiÅŸ olması halinde ise yönetim organı ile ticaret sicilinde tescil edilmiÅŸ ÅŸirket yetkilileri hakkında da uygulanır. Yargılama sonucunda suçun iÅŸlendiÄŸine hükmedilmesi halinde bu yasakların devamına karar verilir.
Bu yasağın doÄŸurduÄŸu bir baÅŸka sonucun da hatırlatılmasında fayda görüyoruz. Çek Kanunu’nun 5. Maddesinin 2. Fıkrası uyarınca hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilen kiÅŸiler, yasaklıkları süresince sermaye ÅŸirketlerinin yönetim organlarında görev alamazlar. Yasak kararının verildiÄŸi tarihte devam etmekte olan mevcut organ üyeliklerinin ise görev süresi sonuna kadar devam edeceÄŸi ilgili maddede düzenlenmiÅŸtir.
Suça karşı öngörülen yaptırımlar açısından Çek Kanunu’nun “Etkin piÅŸmanlık ve çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılması” baÅŸlıklı 6. Maddesinin incelenmesinin elzem olduÄŸu kanaatindeyiz. Söz konusu madde uyarınca karşılıksız kalan çek bedelinin kanuni ibraz tarihinden itibaren iÅŸleyecek faizi ile birlikte ödeyen kiÅŸi hakkında; çek bedeli yargılama esnasında ödendiyse mahkeme tarafından davanın düÅŸmesine, çek bedeli mahkumiyet kararının kesinleÅŸmesinden sonra ödendiyse mahkeme tarafından hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilir. Çek hamilinin ÅŸikayetten vazgeçmesi halinde de sözünü ettiÄŸimiz hükümler uygulanır. Yine Çek Kanunu’nun 6. maddesinde çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının cezanın tamamen infaz edildiÄŸi tarihten itibaren 3 yıl ve her halde yasağın konulduÄŸu tarihten itibaren 10 yıl geçtikten sonra, hükmü veren mahkemeden yasakların kaldırılmasının talep edilebileceÄŸi düzenlenmiÅŸtir. Mahkemenin kararlarına karşı da itiraz yolu açık bırakılmıştır.
Covid-19 Pandemisi Sürecinde Çek Kanunu’na Eklenen Geçici Madde
Covid-19 Pandemisi sosyal hayatımızı etkilediÄŸi kadar ticari hayatımızı da etkiledi. Bu sebeple devlet tarafından alınan önlemler kapsamında karşılıksız çek için öngörülen cezaların infazında erteleme yapılmıştır. Çek Kanunu’na eklenen geçici madde uyarınca 24.03.2020 tarihine kadar “karşılıksızdır” iÅŸlemi yapılmış çeklerle alakalı açılmış, hüküm verilmiÅŸ ve infazına geçilmiÅŸ olan davalarda bu cezaların infazı 26.03.2020 tarihi itibarıyla durdurulur ve sanık tahliye edilir.
Karşılıksız çek nedeniyle hüküm giyen kiÅŸi, tahliye edildiÄŸi tarihten itibaren en geç üç ay içinde çek bedelinin karşılıksız kalan kısmının onda birini alacaklıya ödemek zorundadır.
1/10’luk kısmın ödenmesinden sonra kalan kısmının, 3 aylık sürenin bittiÄŸi tarihten itibaren 2’ÅŸer ay arayla 15 eÅŸit taksitle ödemesi durumunda mahkeme tarafından, ceza mahkumiyetinin bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilecektir.
Ä°nfazın durdurulduÄŸu tarihten itibaren en geç üç ay içinde çek bedelinin ödenmeyen kısmının onda birinin ödenmediÄŸi takdirde alacaklının ÅŸikâyeti üzerine mahkeme tarafından hükmün infazının devamına karar verilir. Hükümlünün taksitlerden birini süresi içinde ilk defa ödememesi halinde ödemediÄŸi bu ilk taksit sürenin sonuna bir taksit ek olarak eklenir. Kalan taksitlerden birinin daha ödenmemesi halinde ise bu defa alacaklının ÅŸikâyeti üzerine mahkeme tarafından hükmün infazının devamına karar verilecektir.
Bu deÄŸiÅŸiklik hükümleri her bir karşılıksız çıkan çek ve mahkumiyet için ancak bir kez uygulanabilir.
Ä°lgili deÄŸiÅŸiklik maalesef yeterince açıklık içermemekle birlikte biz, Kanun deÄŸiÅŸikliÄŸinin 24 Mart 2020 tarihine kadar karşılıksız çıkan çekler bakımından da uygulanacağını, yani ÅŸu an davası açılmamış olmakla birlikte bu tarihe kadar karşılıksızdır iÅŸlemi yapılmış çekler bakımından veya davası süren ancak henüz mahkumiyeti istinaf aÅŸamasından geçerek kesinleÅŸmemiÅŸ dosyalar bakımından da uygulama alanı bulabileceÄŸini ve bu düzenlemeden yararlanılabileceÄŸini düÅŸünmekteyiz. Bu sebeple taksitli ödemelerle ilgili sürelerin de kararın kesinleÅŸmesinin tarafımıza bildirilmesi ile baÅŸlayacağı söylenebilecektir.